‘Britse kiezers zoeken massaal op “EU” na referendumuitslag’ kopten verschillende media de dag na de keuze voor een Brexit. Smalend werd gesproken over “domme kiezers” die wel gaan stemmen, terwijl ze niet eens weten wat de EU is. Maar zijn die kiezers echt dom? Of willen ze gewoon weten wat de consequenties zijn nu de Brexit een feit is, zoals eigenlijk iedereen wilde weten? En wat is de EU eigenlijk? Het feit dat veel mensen dit niet weten zegt al genoeg over hoe ver de EU van de gewone mens afstaat: te ver. En wie heeft er eigenlijk belang bij dat iedereen weet, ook de “o zo benadeelde jongeren”, wat de EU is en doet? Is het niet veel fijner voor de boven ons geplaatste dames en heren gewoon hun gang te gaan met het EU-project zonder dat lastige gepeupel “dat er toch niks van snapt”? Ja, die vinden het prima om op afstand te staan en intussen steeds verder te integreren met de markt als leidend principe. Voor gevestigde partijen is de EU een blinde vlek. Bijna alle partijen zijn voor de EU. Als je tegen bent, ben je een xenofoob of nationalist. Maar je kunt toch gewoon voor Europa zijn en tegen de gemankeerde constructie EU?
Het probleem met de EU is dat we vooral doen alsof we een eensgezind Europa zijn, maar in feite komt iedereen voor zijn eigen landsbelang op en zijn ze het alleen eens als er flinke winst kan worden gemaakt. We kunnen wel stoer zeggen over de Britten dat ze “er nu uit liggen” en dat we ze moeten “straffen”. Maar net als andere landen komen zij ook gewoon voor zichzelf op. In dit geval hebben kiezers dat besloten. Wat de EU met de uitslag doet, is aan de regeringsleiders. Kiezers van een lidstaat kunnen via een (eveneens gemankeerd) referendum alleen een signaal afgeven. En dan valt een NEE de EU-leiders eerder op dan een JA. Niet dat het uitmaakt, want als je NEE zegt, wordt het uiteindelijk toch JA, hebben we al meerdere malen mogen constateren. Je hoopt maar dat ze eens vragen waarom je nou NEE hebt gestemd. Dat is heus niet alleen vanwege de “immigratie”. Zucht, hoe werkt de EU? 28 (goed, straks 27) lidstaten vormen de EU. De regeringsleiders zijn in charge. Economische macht is leidend en als Frau Merkel iets niet wil, gaat het niet door.
We zagen de EU zich de afgelopen jaren van crisis naar crisis begeven. Er werden verstrekkende besluiten genomen. Ging dat democratisch? Tja, als je in het geval van de euro- en vluchtelingencrisis niet de gebeten hond bent. Bij de eerste waren er harde financiële mores waar niet aan te tornen viel, terwijl dat voor de sociale Europese balans wel verstandig was geweest. Bij de tweede crisis ging Merkel haar eigen weg en dacht dat anderen wel zouden volgen. Een verkeerde inschatting, waardoor een vacuüm ontstond, we sociale onrust kregen in verschillende lidstaten en vervolgens een immorele deal met Turkije werd gesloten. Je had die besluiten maar te slikken als enkele lidstaat. Want wat doe je als 25 of 27 landen iets willen en jij niet? Je kunt er kennelijk niet zomaar ongestraft uitstappen. Dus ga je maar akkoord, anders ben je een paria. Zie Griekenland. Je moet je aan keiharde financiële mores houden. Creativiteit is uit den boze. Dat is misschien democratisch besloten, maar niet bepaald solidair of geboren uit de o zo geprezen “Europese gedachte”.
En daar zit de crux. Laat die 27 landen een besluit nemen, maar geef de vrijheid aan een lidstaat daarvan af te wijken. Neem het geval Oekraïne. Het associatieverdrag kan worden gesloten, maar Nederland kan op bepaalde punten afwijken. Ja, dan wordt het wat diffuser. Geeft dat? Eenheid in verscheidenheid, toch? Voer beleid op hoofdlijnen met een kritisch parlement met tanden en laat de rest aan de lidstaten zelf. Of begin een nieuwe Unie met meer gelijkgestemden. Alsof dat onmogelijk is. Drie á vier Unietjes is toch prima? Ook goed voor de concurrentie! Waarom zou er maar één Unie moeten zijn? De onderlinge verschillen tussen landen zijn zo groot en besluitvorming zo log. Je kunt gewoon grensoverschrijdende afspraken maken en volop handelen. Na verloop van tijd kunnen die Unies weer samensmelten. Of niet.